Trần Quốc Toản hay còn gọi là Hoài Văn Hầu hoặc Hoài Văn Vương, là một thiếu niên thuộc tông thất nhà Trần. Sử chép khá sơ sài và thiếu sót về nhân thân của ông, có tài liệu phỏng đoán cho rằng ông là con trai của Hoài Đức Vương Trần Bà Liệt, cũng có nguồn lại nói ông là con của Vũ Uy Vương Trần Nhật Duy và bà Trần Ý Ninh. Các nguồn trền đều không thể kiểm chứng.
Đại Việt sử ký toàn thư chép: “Vua thấy Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản, Hoài Nhân Vương Kiện đều còn trẻ tuổi, không cho dự bàn. Quốc Toản trong lòng hổ thẹn, phẫn khích, tay cầm quả cam, bóp nát lúc nào không biết. Sau đó Quốc Toản lui về, huy động hơn nghìn gia nô và người nhà thân thuộc, sắm vũ khí, đóng chiến thuyền, viết lên cờ sáu chữ:”Phá cường địch, báo hoàng ân”. Sau này, khi đối trận với giặc, tự mình xông lên trước quân sĩ, giặc trông thấy phải lui tránh, không dám chống lại. Đến khi mất, vua rất thương tiếc, thân làm văn tế, lại gia phong tước Vương”
Cũng theo Đại Việt Sử Ký toàn thư thì Trần Quốc Toản đã góp nhiều quân công, ông đã từng chiến đấu ở các trận tiêu biểu như Tây Kết (tháng 4 năm 1285), Chương Dương (tháng 5 năm 1285), đuổi đánh khiến cho cánh quân của Thoát Hoan phải tháo chạy qua sông Lô.
Trong tác phẩm “Lịch sử nước ta” của chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng độ tuổi mà Hoài Văn Hầu cầm quân là 16 tuổi (không rõ nguồn):
“Quốc Toản là trẻ có tài,
Mới mười sáu tuổi ra oai trận tiền,
Mấy lần đánh thắng quân Nguyên,
Được phong làm tướng cầm quyền binh nhung
Thật là một đấng anh hùng,
Trẻ con Nam Việt nên cùng noi theo.”
Các chính sử của nước ta phần lớn không chép về nguyên nhân cái chết của Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản, nhưng An Nam truyện của Nguyên sử chép: “Quan quân đến sông Như Nguyệt, thì Nhật Huyên sai Hoài Văn hầu đến đánh..” Phần Kinh thế đại điển tự lục trong Nguyên văn loại chép: “… Đến sông Như Nguyệt, Nhật Huyên sai Hoài Văn Hầu đến đuổi thì bị giết”.
Theo sách Việt sử kỷ yếu của Trần Xuân Sinh, khi Ô Mã Nhi đánh vào Vân Đồn để cướp lại lương thực thì quân của Trần Quốc Toản và Trần Khánh Dư chống đỡ kịch liệt. Quốc Toản hăng hái cự địch, không may qua đời ngày 2 tháng 2 âm lịch (1285?).
