Nước Nam ta ba lần chịu sự đô hộ của phương Bắc (Bắc thuộc), cộng tới 1083 năm (207 TCN – 938), từ triều Tây Hán đến triều Hậu Tấn. Các dòng họ Lạc tướng liên tục nổi lên dấu tranh, ban đầu là gia đình Lạc tướng họ Dương
Khởi đầu ý đồ khởi nghĩa, cha con Lạc tướng Dương Thái Bình – Dương Thi Sách đầu Công Nguyên, chuẩn bị lực lượng đánh nhà Đông Hán. Nhưng Thi Sách bị giặc giết sớm!. Việc chưa thành. Trưng Trắc – vợ Thi Sách dấy binh khởi nghĩa (năm 40 – 43), quyết tâm đánh giặc đền nợ nước, trả thù nhà. Bà là nàng dâu Họ Dương trí – dũng song toàn!
Thi Sách cưới Trưng Trắc (con gái lạc tướng huyện Mê Linh), làm vợ. Ông là con trai của Lạc tướng huyện Chu Diên, và là người vận động nhân dân cùng nổi lên chống lại chế độ cai trị của nhà Đông Hán (Trung Quốc) trong lịch sử Việt Nam
Theo giúp ông có lắm người giỏi việc quân, như Đô Dương, Lê Đình Lượng, Phùng Thị Chính,…
Theo Nại Tử xã Thần miếu sự tích nguyên gốc tại xã Hồng Hà, Đan Phượng, Hà Nội (Trang 8 – 12) có ghi lại: Dương Thi Sách là người Chu Diên là con của Lạc tướng Dương Thái Bình, mẹ là Hồ Thị Nhữ, sinh ngày mùng 10 tháng 6 (không rõ năm). Chu Diễn (Đan Phượng, Từ Liêm, Hà Nội).
Nghe nói Ả Lã Nàng Đê (Trưng Trắc) là người có nhan sắc kiều diễm mà vẫn chưa lấy chồng bèn nói với Lạc tướng, Lạc tướng nói rằng: Ta và Lạc tướng Phong Châu trước đã có nguyện ước. Nay nghe có nàng Ả đó phải chăng là duyên tiền định vậy. Bèn cho người đến hỏi đón về (ngày mùng 10 tháng 11 năm 39). Ở đất Chu Diên hai họ đều cùng vui mừng.
Bấy giờ có người phương Bắc là Tô Định giữ chức Thái thú Giao Chỉ là người cai trị bạo ngược hà khắc, tạp dịch nặng nề khiến người phương Nam lầm than oán thán.
Tô Định là quan tham, tửu sắc vô độ nghe nói con gái của Lạc tướng đất Mê Linh là Trưng Ả Nương là người có sắc đẹp hơn người. Hắn liền đem quân đến đóng ở bên sông, rồi xông hẳn vào đất Mê Linh hỏi Trưng công.
Trưng công cứ thực mà kể lại, nói rằng: Một người con gái há được được gả cho hai người tài giỏi chăng? Tô Định từ tạ rồi ra thu binh mã tiến thẳng đến Chu Diên tới nhà Dương Thi để hỏi.
Thi Sách tuy xuất thân học trò song cũng nổi tiếng thao lược, bèn kháng cự lại, đôi bên mắng rồi dẫn đến xung đột. Khi đó Tô Định lập mưu trước tiên dùng binh khí giới, những người dưới quyền Dương Sách thì tay không. Thi Sách tuy có chí dũng há, nhưng không thể lấy sức người dân đánh lại với nghìn binh. Ông bị thương chạy đến Tử Khê cùng Dương công thì đường cùng sức tận (hóa ngày 11 tháng 12 năm 40).
Dương Công đã chết. Tô Định tìm giết hết họ hàng nhà Dương công, Trưng nữ vương bèn chạy về đất Mê Linh bàn bạc nói rõ âm mưu đê hèn của Thái thú. Lạc tướng Trưng công liền chiêu mộ binh sỹ tinh nhuệ làm quân tiên phong. Trưng nữ vương vì căm ghét Tô Định là kẻ tham tàn bạo ngược, áp bức dân tộc Việt Nam, cùng với mối huyết hai thâm thù giết chồng, theo ý đồ của nhà chồng, quyết dấy quân khởi nghĩa.
Vương Bà tiến quân lật đổ ách thống trị của nhà Hán, đánh đuổi thái thú Tô Định, trả thù nhà, đền nợ nước.
Sau đó đánh chiếm được 65 thành ở vùng Lĩnh Nam, ngài lên ngôi vua, tôn phong chồng là Quốc vương Thiên tử Đông Hán Đại vương, còn mình thì tự xưng là Quốc Thiên tử, coi tên Ả Lã Nàng Đê là tên thụy.
Vua về Tử Khê, lập miếu thờ Dương công. Phường Tử Khê, Nại Tử vốn là nơi Dương Công Thi Sách bại trận chạy đến Châu Vi, hóa ở địa phận Nại Tử. Trưng nữ khôi phục lại đất nước, lên ngôi ban cho phường Nại Tử không phải đóng tô thuế, phu dịch. Phường Tử Khê, Nại Tử vâng mệnh. Cho họp các quan tôn Dương công làm Quốc vương Thiên tử Đại vương, ở thời Đông Hán xưng là Đông Hán Đại vương…
Nguồn: Truyền thuyết Lạc tướng Phong Châu Thi Sách
Ths. Nguyễn Thy Nga sưu tầm
